Hoe kunnen bedrijven hun deuren openen in de anderhalvemetereconomie? Te makkelijk wordt dit vraagstuk afgedaan als een praktisch inrichtingsprobleem: plexiglas schotten in kantoortuinen, eenrichtingsverkeer afgedwongen met strepen op de vloer, in ploegendiensten werken en de liftbezetting maximeren. In deze technocratische en bedrijfseconomische oplossingen ontbreekt de menselijke maat.

Nu we massaal thuiswerken en toe moeten naar ploegendiensten wordt het sociale aspect belangrijker dan ooit. We komen elkaar minder tegen en worden nog afhankelijker van communicatie op afstand. Dit is gevoelsarm, er is minder ruimte voor smalltalk en de ‘ruikfactor’ ontbreekt. Werkgevers hebben de uitdaging om op afstand motiverend leiding te geven. Hoe ziet samenwerking eruit? Wat is de impact van dit alles op creativiteit en bedrijfsinnovaties?

De vraag is ook of we niet te veel haast maken met het klaarstomen van zorgpersoneel in de frontlinie om niet-coronazorg in gang te zetten. Die vraag geldt eveneens bij het opstarten van het onderwijs. Zonder gezond herstel ligt gezondheidsschade op de loer. Vergeten we de menselijke maat niet?

Werkplek vinden in kantoortuin

In het verleden is bij veranderingen op de arbeidsmarkt vaker de fout gemaakt dat het menselijke aspect onvoldoende meewoog. De technologie maakte het mogelijk om veel van ons werk op afstand te doen, waarbij we altijd bereikbaar moesten zijn. In de ambitie van meer flexibel werken kwamen er kantoortuinen waar werkenden elke ochtend een werkplek moesten zien te veroveren. Dit nieuwe werken vond zijn oorsprong in bedrijfseconomische redenen, zoals minder vloeroppervlak en verwachte grotere effectiviteit. Dit werd niet geïntroduceerd op verzoek van werknemers.

Jaren later constateerden we dat werkgevers uit de lopende banden of kantoortuinen niet de logistieke en economische winst haalden die ze verwachtten. Oorzaak: het negeren van de sociale factor. De mens bleek de technische werkinrichting fors te beïnvloeden. Laten we deze fout dus niet opnieuw maken. Wij pleiten dus tegen een anderhalvemetereconomie en voor het ontwerpen van een anderhalvemetersamenleving. Waarbij werkgevers en andere experts worden betrokken en óók werknemers. Naast vakbonden moeten vertegenwoordigers van beroepsverenigingen en individuele professionals vaste gesprekspartners zijn in ‘Het Nieuwe Werken 1,5’. Er wordt immers een groot beroep gedaan op het organisatietalent van thuiswerkers én op hun intrinsieke motivatie.

Oproep aan kabinet

Bij het maken van plannen voor de nieuwe werkwijzen moet rekening worden gehouden met drie psychologische basisbehoeften. Die ijkpunten zijn: de behoefte aan autonomie, de behoefte om erbij te horen en de behoefte om je competent te voelen. Wil Het-Nieuwe-Werken-1,5 een succes worden, dan vraagt dat bovendien om vaardigheden voor zelfmanagement. Denk aan het leren maken van werkschema’s met voldoende ingebouwde rust- en (digitale) contactmomenten en het stellen van haalbare en (zelf)afrekenbare doelen. Maar denk – vanwege afwezigheid van collega’s – ook aan het jezelf toespreken als doelen niet gehaald worden of concentratie ontbreekt. Vaardigheden om groepsprocessen te organiseren worden belangrijker, zoals het deelnemen aan online werk- en brainstormsessies en het leiden van zelfsturende teams in ploegendiensten. Ook de houding van managers verandert: zij gaan beoordelen op basis van output, empathie en vertrouwen in plaats van op aanwezigheid, controle en daadkracht.

Wij roepen dit kabinet daarom op: stop met het uitdenken van een anderhalvemetereconomie en werk met werkgevers én werknemers aan een anderhalvemetersamenleving, waarin de menselijke maat centraal staat.

Paul Jansen is hoogleraar bedrijfs­psychologie aan de VU en Fred Zijlstra is hoogleraar arbeids- & ­organisatiepsychologie aan de Universiteit Maastricht. Met medewerking van de hoogleraren Maria Peeters (Universiteit Utrecht/TU Eindhoven) en Arnold Bakker (Erasmus Universiteit Rotterdam).

Dit opiniestuk is eerder verschenen in dagblad Trouw.