Filosoof Christian Krijnen stelt in zijn opiniestuk in Ad Valvas dat de VU-faculteit Geesteswetenschappen moreel failliet is. De oorzaak daarvan is een nieuw beleid ten aanzien van de verhouding tussen onderzoek en onderwijs. Bij een volledige werkweek zijn standaard drie dagen beschikbaar voor onderwijs tegen anderhalf voor onderzoek (de laatste halve dag is voor beheer en bestuur). Krijnen stelt terecht dat hiermee de balans tussen onderwijs en onderzoek volledig zoek is. In 12 uur per week kan geen fatsoenlijk, laat staan baanbrekend, onderzoek tot stand komen.

De eenheid van onderzoek en onderwijs is de kern van de universiteit. Ook in de recente nota Ruimte voor ieders talent, onderschreven door alle centrale organisaties voor het wetenschapsbeleid, wordt dit punt expliciet en herhaaldelijk benadrukt: ‘de sterke verwevenheid van onderwijs en onderzoek [is] kenmerkend voor het universitaire, Nederlandse, wetenschappelijke systeem, en dit willen we behouden. […] Daarom moeten wetenschappers altijd voldoende competenties hebben in ten minste deze twee domeinen.’ Terecht, want het losraken van onderwijs en onderzoek is geen probleem dat alleen aan de VU speelt. Vooral de afhankelijkheid van subsidies via de tweede- en derdegeldstroom leidt tot een toenemende boedelscheiding: een kleine groep wetenschappers die geheel of grotendeels onderzoek doet tegenover een grote groep docenten die geheel of grotendeels onderwijs verzorgt.

Krijnen is zich wel degelijk bewust van de financiële problemen van de universiteiten, maar betreurt het ontbreken van echte creativiteit bij het aanpakken ervan. Laat ik daarom een poging wagen met een ongewoon maar logisch voorstel voor een doorstart na dit faillissement.

Nederland volledig uit de pas

Een uniek aspect van het Nederlandse collegejaar is de lengte ervan. Aan de VU duurt dat - inclusief het tentamineren en de vele bijbehorende administratieve verplichtingen - 40 weken, opgesplitst in kortere perioden. Veel Nederlandse universiteiten hanteren eenzelfde, of een slechts iets korter, collegejaar.
Hiermee loopt Nederland volledig uit de pas met veel andere landen. In Duitsland zijn er twee semesters (met elk een collegeperiode van ongeveer 16 weken). In Engeland en Noord-Amerika is het collegejaar nog korter. Soms beduidend korter, zoals aan de universiteiten in Cambridge en Oxford die ons altijd als lichtende voorbeelden voorgehouden worden.

32 collegeweken, 48 studiepunten

Laat de Nederlandse universiteiten daarom eens waarmaken wat ze altijd beweren te doen: internationaliseer het universitaire onderwijs. Namelijk door de lengte van het collegejaar terug te brengen naar 32 weken, waarin 48 studiepunten te behalen zijn. De resterende 12 studiepunten worden gevuld met grotere opdrachten met een substantieel kleinere onderwijsbelasting voor de docenten. De praktische uitwerking daarvan kan en zal natuurlijk per opleiding verschillen. De studenten krijgen per jaar evenveel onderwijs (namelijk 60 studiepunten), maar buiten de collegeperiodes wordt van hen meer onafhankelijkheid en volwassenheid verwacht. Ze volgen college (in plaats van les), gaan naar de universiteit (en niet naar school) en worden daar opgeleid tot zelfstandige en kritische burgers.

Laatste 8 weken voor de zomer geen colleges

Zo geïnterpreteerd heeft internationalisering twee structurele voordelen en er is een bijkomende eenmalige bonus. Het laatste is van toepassing op de huidige coronacrisis. In bovenstaand voorstel worden dit jaar in de laatste 8 weken voor de zomer geen colleges gegeven. We kunnen dan het slecht doordachte idee dat de geplande fysieke colleges zonder veel problemen vervangen kunnen (en moeten) worden door online versies vergeten. Een dergelijk business-as-usualbeleid is door een aantal collega’s op Science Guide terecht bekritiseerd. De vitale maatschappelijke bijdrage van academici betreft de lange termijn, niet een korte termijn van een paar maanden.

Herstel de balans tussen onderwijs en onderzoek

Maar fundamenteler zijn de twee structurele voordelen van dit voorstel. Een inkorting van het collegejaar draagt bij aan een blijvende vermindering van de grote werkdruk, waaraan wetenschappers al tijden blootstaan. En ten slotte, terugkomend op het artikel van Krijnen, komt er structureel tijd vrij voor het bewaren of herstellen van de vereiste balans tussen universitair onderwijs en onderzoek.

De auteur is emeritus hoogleraar filosofie van wetenschap en technologie.