Met verbazing lazen we dat het inhuren van ‘externen’ de kosten in de ouderenzorg, ggz en gehandicaptenzorg explosief doet stijgen. Ja, die zorgkosten vormen een urgent maatschappelijk vraagstuk. Maar wie we verantwoordelijk houden, is een politieke, maatschappelijke en morele vraag.

Het artikel, gebaseerd op het Intrakoop-rapport, geeft zeker aanleiding om de groeiende kosten voor vastgoed, energie en duurdere behandelingen ter discussie te stellen. Maar tegelijkertijd wordt met de vinger gewezen naar de laagbetaalde zorgprofessionals in de verpleeghuizen, verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT), die zich ‘als externen’ duurbetaald laten inhuren. Een sterk staaltje victim blaming.

Kwetsbare positie

Wat is er volgens ons wel aan de hand? De afgelopen jaren hingen grote aantallen verzorgenden en verpleegkundigen hun dienstverband aan de wilgen. Vanuit Amsterdam UMC doen wij hier onderzoek naar, samen met zorgmedewerkers zelf. Voor deze mensen blijkt freelancen een manier om beter met de kwetsbaarheid die zij als werknemers ervaren om te kunnen gaan. Een 55-jarige professional in de wijkzorg noemde het ‘eigenlijk de enige ­mogelijkheid om te overleven’. Dat geluid klinkt steeds sterker. Het dwingt ons te erkennen dat de kwaliteit van werk en werkgeverschap in deze tak van zorg al jaren onder druk staat.

Zorgmedewerkers worden bijvoorbeeld zzp’er omdat ze niet rondkomen van hun lage loon in vaak kleine contracten. Of ze komen in de knel met de kinderopvangtoeslag, omdat ze geen regie hebben over hun rooster. We spraken vrouwen in de overgang, die als zzp’er wél de ­benodigde hersteltijd kunnen inbouwen om het vol te houden. En we spraken zzp’ers van kleur, die zo genoeg hebben van racisme en discriminatie in zorgorganisaties en teams dat ze de financiële zekerheid van een vaste baan opgaven.

We stellen geen vragen

Als deze mensen in loondienst waren gebleven, suggereren onze bevindingen, was het ziekteverzuim – nu op recordhoogte – wellicht nog veel hoger geweest. Zzp’ers bewijzen de sector misschien wel een dienst: ze betalen de prijs van hun ziekteverzuim met hun eigen tijd en hun sociale zekerheid, waaronder hun pensioen.

Terwijl we de toename van relatief laagbetaalde zzp’ers in de ouderenzorg blijven problematiseren, mag bijna 50 procent van de vrijgevestigde medisch specialisten redelijk geruisloos duurbetaalde zorg declareren – als zzp’er dus. We problematiseren de hoge kosten van vastgoed in de VVT niet, terwijl die voortkomen uit de privatisering in de zorg. We stellen geen vragen bij de hoge energiekosten, die misschien voorkomen hadden kunnen worden door tijdig in te zetten op de energietransitie. Evenmin denken we na over dure behandelingen en medicijnen, terwijl die toch de grootste stijging aan zorgkosten veroorzaken.

Mensen van vlees en bloed

De personeelskosten zijn niet het probleem, zij zijn onderdeel van de oplossing. Als er iets is waar we ons geld in de zorg aan zouden moeten uitgeven, dan is dat aan mensen van vlees en bloed die zorgen voor de mensen die ons lief zijn. De professionals in de thuiszorg, in verzorgingshuizen en verpleeghuizen, betalen vaak al een hoge prijs met hun eigen gezondheid of verminderde financiële zekerheid. Het artikel in Trouw was een klap in het gezicht van een groep die zich al maanden door (bijna) code zwart heen werkt.

Daarom stellen we een alternatieve conclusie voor: ‘Fikse stijging zorgkosten door zorgmedewerkers die het niet meer volhouden’. Of nee, voordat we de schuld alsnog bij de zorgprofessionals leggen. Liever zo: ‘Een fikse stijging zorgkosten, omdat zorgmedewerkers het verdienen’.

Saskia Duijs en Petra Verdonk, onderzoekers van het Amsterdam UMC, afdeling Ethiek, Recht & Humaniora.

ILLUSTRATIE: BAS VAN DER SCHOT