Politici zijn goed in framen: in hun woordkeuze sluipt veel suggestie mee. Bij de presentatie van de corona-apps zagen we een mooi stukje framing bij minister De Jonge. De app wordt ingevoerd ‘wanneer de privacy geregeld is’. Privacy is blijkbaar een vastliggende zaak, die (waarschijnlijk technisch) is te regelen. Met hun eis dat aan de wettelijke voorwaarden moet worden voldaan, boden Tweede Kamerleden weinig tegenwicht.

Ooit een politicus horen zeggen dat hij tegen de wet wil handelen? Met hun woorden suggereren de Kamerleden ook dat duidelijk zou zijn wat privacy is: kijk maar naar de wet.

De mensen die echt kritische vragen hebben bij de apps, presenteren een ander beeld: privacy is complex, en afwegingen zijn onvermijdelijk. Bij invoering van de app moet helder zijn welke zaken geofferd worden. Als het om tijdelijke offers gaat, zorg er dan ook voor dat ze tijdelijk blijven.

Hoeveel zijn we bereid weg te geven?

Het eenvoudige frame van de politici is onhoudbaar. Digitale privacy is een glibberig begrip, vol met paradoxen. Zo belijden veel mensen met de mond dat privacy belangrijk is, maar accepteren ze achteloos de gebruiksvoorwaarden van nieuwe toepassingen. Juristen breken zich het hoofd over principes als doelbinding, verantwoordingsplicht en bewaarbeperking. Een goede privacydiscussie vraagt om een eerlijke en open afweging van de risico’s. Hoeveel zijn we bereid weg te geven? Het voldoen aan hoge standaarden blijkt vooralsnog te hoog gegrepen.

Privacy draait om het afstaan van persoonsgegevens aan de mensen en instanties die daar recht op hebben. Dit staat haaks op de logica van het bigdatatijdperk: verzamel zoveel mogelijk gegevens in de hoop dat er interessante bevindingen uitrollen. Als het gebruik van de corona-app ten prooi valt aan deze bigdatalogica, zijn we het overzicht kwijt. De informatiestromen moeten beperkt blijven. De geteste apps verschilden aanzienlijk in de gegevensstromen die ze toelaten en de beveiliging hiervan.

Het gevaar van de bigdatalogica ligt om de hoek, nu Google en Apple met het hen kenmerkende altruïsme technische mogelijkheden aanbieden waarmee in het coronatijdperk menselijk gedrag nog beter is te monitoren. De mensen die deze tools gebruiken leveren Google en Apple de grootst mogelijke dienst. Bij de keuze tussen zeer effectieve middelen waarmee we ons overleveren aan digitale giganten en iets minder effectieve middelen, heeft het laatste de voorkeur. Anders raken we de regie over onze gegevens kwijt.

Techniek verandert ook menselijk gedrag

Met de invoering van digitale systemen geven we meer weg dan alleen gegevens. Techniek is meer dan een middel, ze verandert ook menselijk gedrag. Wanneer techniek het werk doet, leveren mensen iets van hun eigen vermogens in. Ze worden minder alert en zelfs lui. Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer gaf het hoofd van het RIVM Van Dissel het voorbeeld van mondkapjes: als we die breed invoeren, verleiden we zieke mensen ertoe eerder de straat op te gaan. Afgelopen maand zijn we getuige geweest van een formidabel zelfdisciplinerend vermogen in de samenleving. Raken we dat niet kwijt als mensen zich veiliger wanen vanwege digitale technieken?

De overheid heeft afgelopen jaren niet altijd een gelukkige hand gehad met digitalisering. In de rechtspraak, fraudebestrijding en met de sleepwet zijn met grote verwachtingen systemen ingevoerd, maar ze bleken later te veel van mensen te eisen. We kunnen ons in het coronatijdperk niet nog zo’n mislukking permitteren.

Marcel Becker is hoofddocent ethiek.

Dit is een bewerkte versie van zijn opiniestuk dat eerder is verschenen in dagblad Trouw.