‘Noodverordening blijkt illegaal en moet worden aanpast’, zo kopte dagblad Trouw op 23 april. Het bleek een citaat te zijn uit een telefonisch interview met mij van de dag ervoor. Illegaal? Had ik dat woord in de mond genomen? In elk geval had ik betoogd dat de verordening in strijd komt met de grondwet en deels onverbindend is. Dat komt op hetzelfde neer, maar dat begrip heeft toch een minder criminele lading. Die stelling hadden advocaat Jan van der Grinten en ik al eerder in de Volkskrant betrokken.

Weer een dag later, op die prachtige Koningsdag, zat ik met mijn vrouw in de auto. Ik zette de radio aan voor het nieuws. Het bulletin opende met het bericht dat volgens deskundigen de noodverordening illegaal zou zijn. Mijn vrouw keek me schuin aan: zei jij dat niet? De term ging in verschillende kranten een eigen leven leiden, zelfs in de Belgische Standaard - naar ik van een familielid in Brussel begreep. Het bericht sloeg kennelijk aan: ook verontruste Kamerleden stelden vragen naar het illegale karakter van de noodverordening.

Noodverordeningen

Maar wat is er nu eigenlijk aan de hand? ‘Nood breekt wet’  is toch de stelregel? Daar zit het probleem. Burgemeesters mogen volgens de Gemeentewet met een noodverordening alle wetten opzij zetten, maar niet de grondwet. Dat is een regel die we de eerstejaars rechtenstudenten al in week 7 leren. Uitgangspunt van de grondwetgever is dat grondrechten zo belangrijk zijn, dat zij alleen beperkt mogen worden als daarvoor een specifieke wet in het leven is geroepen. De algemene bevoegdheid die de burgemeester heeft gekregen om noodverordeningen vast te stellen voldoet niet aan dat vereiste. Met deze regelingen kan dus geen inbreuk worden gemaakt op het huisrecht en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer zoals die zijn verankerd in de grondwet.

Hoe begrijpelijk het ook is dat dat kwetsbare bewoners van verpleeghuizen tijdelijk verstoken moeten blijven van bezoek, hoe duidelijk het ook moet zijn dat privéfeestjes op dit moment minder verstandig zijn: noodverordeningen zijn niet het instrument om dit te verbieden.

Stomme jurist?

Alweer lang geleden werkte ik bij Binnenlandse Zaken als hoofd van de afdeling Constitutionele Zaken. Een van mijn ministers snauwde weleens naar een medewerker: ben jij ook zo’n stomme jurist? Dat was in situaties waarin grondwettelijke bezwaren vanuit onze afdeling als vervelend juridisch geneuzel werden opgevat, die nodeloos in de weg staan aan maatschappelijke vernieuwing. Ben ik nu ook (nog steeds) zo’n stomme jurist?

Misschien, maar het is toch wel verwonderlijk dat heel Nederland nu al maandenlang met zeer ingrijpende maatregelen in de greep wordt gehouden door besluiten van voorzitters van de veiligheidsregio’s zonder enige zeggenschap van de lokaal gekozen volksvertegenwoordiging of instemmingsrecht van het parlement. Waar een ‘gewone’ noodverordening nog bekrachtigd moet worden door de gemeenteraad, is dat geen vereiste voor de coronanoodverordeningen van die voorzitters.

Meer solide basis voor ingrijpende maatregelen

Met de term illegaal zat ik aanvankelijk wat in mijn maag. Vaak lees ik een concept-tekst voor een krant van tevoren en zwak ik te stellige uitspraken wat af. Dat was nu niet gebeurd. Maar de journalist heeft  zijn werk goed gedaan doordat hij met zijn (of toch mijn?) terminologie een groot bereik kreeg. Zijn stuk heeft - uiteraard mede dankzij andere commentaren van collega’s - de regering aangespoord om een wetsvoorstel te maken waarin in samenspraak met het parlement een meer solide basis wordt gelegd voor de zeer ingrijpende maatregelen, waarvan we allen hopen dat die zo kort mogelijk zullen duren.