De oorlog in Oekraïne verloopt steeds slechter voor Rusland. Is er een einde in zicht? En is het denkbaar dat Poetin naar kernwapens zal grijpen? Hoogleraar International Security Wolfgang Wagner over de laatste ontwikkelingen. 

“Ik denk dat het inmiddels duidelijk is dat Rusland, ondanks zijn nucleaire bewapening, deze oorlog niet gaat winnen”, zegt Wagner. “Militair gezien gaat het heel slecht en de mobilisatie gaat dat niet veranderen.” Volgens de hoogleraar proberen Oekraïne en Rusland zoveel mogelijk winst te maken voordat de winter begint, wanneer het vanwege de weersomstandigheden militair gezien lastig is iets voor elkaar te krijgen. “Je ziet dat Rusland zich behoorlijk ver terugtrekt en eigenlijk veel gebieden weer opgeeft die het eerder had veroverd. Dat is enorm pijnlijk voor Poetin.”

Nieuwe tactiek

De afgelopen periode veranderde Rusland van strategie. Zo gebruikte het land Iraanse drones, legde het elektriciteitscentrales in Oekraïne lam en viel het burgerdoelen aan. “Over de sabotage van de Nord Stream-pijpleidingen zijn deskundigen het eens dat Rusland daarachter zat. Rusland verandert de strategie en escaleert de oorlog. Hetzelfde geldt voor de aanvallen op de infrastructuur van de Oekraïense energieverzorging. Dat is ook een manier om voor meer vluchtelingen te zorgen en zo de druk op West-Europese landen te vergroten.”

Poetin onder druk

Poetin zelf staat ook onder druk. Die druk komt van twee kanten, vertelt Wagner. “Aan de ene kant heb je de bevolking in Rusland, die heel bezorgd is en bang is voor de mobilisatie. Deze mensen willen het liefst zo spoedig mogelijk een eind aan de oorlog. Aan de andere kant heb je een invloedrijke groep in Poetins omgeving, die juist wil escaleren. Daaronder vallen de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov en miljardair Jevgeni Prigozjin, die met zijn beruchte Wagner Group beschikt over een privéleger. Deze radicale groep zet Poetin onder druk, omdat ze anders vrezen dat Rusland de oorlog verliest.”

Hoogleraar Wagner acht het mogelijk dat Poetin het laatste kamp dreigender vindt voor zijn eigen machtspositie. “Hij heeft zich namelijk goed beschermd voor kritiek van buitenaf, zowel van de bevolking, de media en eventuele oppositie. Ook een militaire coup lijkt me onwaarschijnlijk, want het leger verkeert in een slechte toestand en heeft weinig autoriteit. Mocht hij dus onder te veel druk van het radicale kamp komen te staan, dan zal de oorlog verder escaleren.”  

‘Óf iemand schuift Poetin aan de kant, óf de oorlog loopt zo vast dat er toch onderhandelingen komen’

Kernwapens?

Betekent escalatie dan meteen nucleaire wapens? “Dat zou kunnen, maar andere escalatiestappen kunnen ook, zoals een aanval in de Baltische staten. Je ziet daar nu al cyberaanvallen plaatsvinden. Omdat er in zowel Estland, Letland en Litouwen etnische Russen als minderheid leven, kan Rusland altijd een reden verzinnen om te escaleren.” De inzet van een nucleair wapen acht Wagner niet waarschijnlijk. “De vraag is namelijk: wat kun je met een nucleair wapen doen? Je kunt veel schade aanrichten en mensen heel angstig maken, dat klopt. Maar je kunt met een nucleair wapen geen territorium veroveren dat je al onderdeel van jouw eigen land acht.” 

Dictators stoppen nooit

Mocht Poetin niet naar kernwapens grijpen, dan is het de vraag hoe de oorlog tot een eind kan komen. Volgens Wagner is het voor dictators moeilijk om een oorlog stop te zetten. “Poetin heeft politiek gezien veel geïnvesteerd in deze oorlog, dus het is niet makkelijk om die te beëindigen zonder zijn positie te verliezen. Wat mij betreft zijn er twee scenario’s: óf iemand schuift hem aan de kant, óf de oorlog loopt zo vast dat er toch onderhandelingen komen.”

In het laatste scenario is het gek genoeg een voordeel dat Poetin een autoritair regime heeft. “Hij kan de media instrueren welk verhaal ze moeten vertellen. Bijvoorbeeld dat hij de wijze man is aan de top van Rusland die de juiste keuze voor vrede maakt, of dat hij met deze oorlog een Navo-aanval heeft afgeweerd. Dat is niet ondenkbaar.”