Orthorexia is net zo’n gevaarlijke eetstoornis als anorexia, maar krijgt veel minder wetenschappelijke aandacht. Onterecht, vinden drie onderzoekers van het Athena Instituut.
Het aantal wetenschappelijke publicaties over orthorexia, een ziekelijke fixatie op gezond eten, besloeg 4,5 jaar geleden nog maar dertien artikelen. Wereldwijd. Terwijl het lijden van orthorexiapatiënten net zo groot is als dat van mensen met anorexia. Artsen en therapeuten herkennen de eetstoornis orthorexia nauwelijks. Laat staan dat er wetenschappelijke overeenstemming over de geschikte behandeling is.
Dat moet anders, vindt universitair docent en onderzoeker Elena Syurina van het interdisciplinaire Athena Instituut voor welzijn en gezondheid. Samen met promovendus Martina Valente en onderzoekster Tomris Cesuroglu deed zij de afgelopen drie jaar onderzoek naar dit onderwerp. “Wij willen erkenning dat orthorexia bestaat.”
“De meeste mensen denken bij orthorexia vooral aan overdreven gezond eten en veel sporten. Vaak wordt de link met een restrictief dieet gelegd. Denk aan paleo, waarbij mensen alleen vlees, vis, groenten, fruit en noten eten”, zegt Valente.
Ongezien lijden
Maar orthorexia gaat veel verder dan alleen een gezond dieet. Syurina vergelijkt orthorexia met anorexia. “De patiënten doen alles voor hun strenge dieet. Ze denken daar voortdurend aan. Hun arbeidsproductiviteit neemt af, ze hebben geen tijd voor een sociaal leven. Ze hebben heel veel stress door de voortdurende vraag of ze die dag wel gezond kunnen eten. Dat veroorzaakt veel angstgevoelens en onrust. Uiteindelijk raken mensen geïsoleerd, houden ze geen vrienden meer over. Want ze kunnen niet mee naar het café of uit eten. Ze kunnen zelfs niet bij vrienden of familie gaan eten.”
Lastig is dat de meeste mensen met orthorexia een laag, maar gezond gewicht hebben. Dus is er vanuit de buitenwereld minder dwang om in actie te komen. Familieleden, geliefden en vrienden worden minder met het probleem geconfronteerd. Ondertussen lijden de patiënten zelf heel erg onder hun obsessie. “Ze voelen zich vaak erg eenzaam.”
Uit angst voor kanker
Het grote verschil tussen anorexia en orthorexia is dat orthorexia niet aan hun uiterlijk gekoppeld is. Het doel van de mensen met orthorexia is niet om slanker te worden, ze willen vooral gezond leven. “Hoewel ze vaak veel bewegen, gaat het ze niet om een sixpack. Ze willen vooral ernstige ziekten, zoals kanker en hartklachten, voorkomen”, zegt Valente.
Cesuroglu vermoedt dat veel mensen in de war raken door tegenstrijdige informatie in de media over wat gezond eten is. “De ene keer is koffie goed, de andere keer weer niet. Uiteindelijk schrappen ze steeds meer voedsel.” Ze vindt ook dat de nadruk tegenwoordig te veel ligt op de persoonlijke verantwoordelijkheid van mensen om een gezond dieet te volgen. “Als gezondheidswetenschapper heb ik me daar in het verleden ook schuldig aan gemaakt. Terwijl de hele leefomgeving van mensen erop ingericht is om makkelijk en snel ongezond te eten. Dat veroorzaakt paniek bij mensen die gevoelig voor eetstoornissen zijn. We moeten die mensen daar beter in begeleiden.”
Obsessie wegnemen
De grote frustratie van Syurina: orthorexia staat niet in het psychiatriehandboek DSM-5. “We weten dat het een bestaand probleem is. Elke keer als ik hier een lezing over houd, komen er na afloop mensen op mij af. Ze willen praten over een bekende die zulk gedrag ook vertoont. Iedereen ziet dat het er is. Maar officieel bestaat het niet.” Dat betekent dat er ook geen diagnosecriteria zijn. Er zijn ook geen bewezen effectieve behandelingen. “Behandelaars schrijven van alles voor. Van traumabehandeling tot kunsttherapie.”
Het lastige is dat behandelaars patiënten niet kunnen adviseren om maar te stoppen met gezond eten en veel bewegen. Volgens Syurina is het belangrijkste behandeldoel: het wegnemen van de obsessie van de patiënt: “De stress en de paniek moeten eraf. Ze moeten zonder schuldgevoel een ijsje kunnen eten. En niet meer de hele dag aan gezond eten denken.”
‘Niet meer menstrueren’
Er is zelfs geen overeenstemming over hoeveel mensen hieraan lijden. Valente: “De mensen die we geïnterviewd hebben, zijn vooral vrouwen die zelf de diagnose gesteld hebben omdat ze ernstige symptomen hadden. Naast sociale problemen heeft orthorexia ook lichamelijke gevolgen. Bijvoorbeeld omdat ze zo selectief eten dat ze niet meer menstrueren.”
De onderzoeken die wel gedaan zijn, leveren alleen maar verwarrende getallen op. Bij een onderzoek onder diëtisten bleek bijvoorbeeld dat zestig procent van de deelnemers deze eetstoornis had. In een ander onderzoek zou maar één procent van de populatie hier last van hebben.
Wel is bekend dat bepaalde bevolkingsgroepen, zoals studenten maar ook atleten, vaker orthorexia hebben.
Risico’s voor hun kinderen
Of er mensen aan orthorexia zijn overleden, is onbekend. Wel kennen de onderzoekers gevallen van patiënten die met voedingstekorten in het ziekenhuis terechtkwamen. Want zelfs met een gezond gewicht, kan iemand door een eenzijdig dieet ziek worden.
Een grote zorg is dat ouders met orthorexia hun kinderen te eenzijdig laten eten. Het zogeheten orthorexia by proxy. Zo dreigde Jeugdzorg in 2012 een 15-jarige Nederlandse jongen uit huis te plaatsen omdat hij al tien jaar alleen rauw at. In de documentaire Rauw zei zijn moeder dat bewerkt eten gevaarlijk was: “Gebakken eten met een hard randje is net zo verslavend als heroïne.” Een kinderarts die hem onderzocht, vergeleek hem met een ondervoed kind in Afrika.
Een Zweeds stel werd dit jaar tot drie maanden cel veroordeeld omdat hun anderhalf jaar oude dochter alleen moedermelk, kool, aardappelen, wortelen, rijst en fruit kreeg. Hun dochter was ernstig ondervoed en kwam met een hersenbloeding in het ziekenhuis. In Vlaanderen overleed in 2017 een baby van zeven maanden die alleen graan-, rijst-, haver-, quinoa- en boekweitmelk kreeg. De ouders hadden een winkel in natuurvoeding.
Syurina: “In Engeland en Australië speelden verschillende van dit soort zaken. Misschien is het niet toevallig dat deze landen de laatste jaren meer in onderzoek naar deze eetstoornis investeerden.”
Workshop
Onderzoekers van het Athena Instituut houden vrijdag 8 november van 16 uur tot 18 uur een workshop voor iedereen die in orthorexia geïnteresseerd is. Van student, ondersteuner tot onderzoeker. Met presentaties van eigen onderzoek en een rondetafelgesprek. Locatie: HG-11-A24. Voor meer info mail: e.v.syurina@vu.nl.