Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
27 maart 2024

Wetenschap
& Onderwijs

‘Wetenschap is altijd subjectief’

“Alleen al in de vragen die wetenschappers stellen, zitten sociale waarden verstopt”, zegt Helen Longino. “Heel veel vragen leggen we bijvoorbeeld terzijde omdat we ze niet interessant genoeg vinden om te onderzoeken.” Voor haar werk over de relatie tussen waarden en wetenschap ontvangt de hoogleraar filosofie aan de Stanford Universiteit maandag tijdens de jaarlijkse Dies-viering een eredoctoraat aan de VU.

Terwijl het in Amsterdam al lang donker is, zit de wetenschapsfilosofe aan de andere kant van het videogesprek in een zonovergoten kamer, vanwege de negen uur tijdsverschil. “Ik onderzoek de aard van wetenschappelijke kennis”, zegt ze. “In onze maatschappij zien we wetenschap als de brenger van kennis. Ik onderzoek hoe het wetenschappelijke proces wel of niet strookt met het filosofische idee van kennis.”

Individuele wetenschap

Het idee dat wetenschap waardenvrij is klopt in ieder geval niet. Volgens Longino kan een individu nooit objectief wetenschappelijk onderzoek doen, zelfs al zijn de methoden en analyses tot in alle details vastgelegd. “Onderzoek naar bijvoorbeeld de verschillen tussen mannen en vrouwen kan niet losstaan van de vooronderstellingen van de wetenschapper over wat geschikt gedrag is voor beide groepen. Er zijn genoeg studies die verschillen tussen mannen en vrouwen vinden, maar als je goed kijkt, komen die voort uit de aannames die aan het onderzoek ten grondslag liggen.”

Gedrag is gedrag?

Dat goed kijken, dat doet Longino. Vorig jaar publiceerde ze een boek over vijf wetenschappelijke disciplines die het gedrag van mensen onderzoeken, Studying Human Behaviour. Door grote hoeveelheden publicaties kritisch door te lezen, kreeg ze een idee van de verschillen in aanpak van bijvoorbeeld de moleculaire gedragsgenetica en de ontwikkelingspsychologie. Zij stelde vast dat beide disciplines gedrag bestuderen, maar dat die heel andere ideeën hadden over de mogelijke oorzaken, omdat ze andere aannames doen over aangeboren gedrag en de invloed van de omgeving. Daardoor kan het onderzoek niet goed vergeleken worden en zijn overkoepelende conclusies niet mogelijk.

Er moet debat zijn

Aannames, zegt Longino, worden bepaald door onze sociale, culturele, religieuze waarden, en die wurmen zich ongemerkt tussen de data en de interpretatie. Elk wetenschappelijk onderzoek is dus subjectief. Niet dat het daardoor per se slecht onderzoek is, want soms zijn waarden belangrijk om dingen te zien die je anders niet zou zien. Maar er moet wel debat over zijn.

Longino pleit dan ook niet voor een waardenvrije wetenschap, maar voor community’s waarin wetenschappers met verschillende waarden samenkomen om kritisch met elkaar te discussiëren. “In mijn ideale wereld bestaan er groepen van wetenschappers waarin alle relevante perspectieven vertegenwoordigd zijn en worden onze overtuigingen – kennis – bepaald door kritische discussie en niet door positieve onderzoeksresultaten.”

Verschillende perspectieven

Het Intergovernmental Panel on Climate Change komt wat haar betreft in de buurt van dat ideaal. “Het panel doet z’n best om een verscheidenheid aan perspectieven – verschillende disciplines, maar ook verschillende opvattingen binnen die disciplines – te belichamen. Al zijn er altijd mensen die vinden dat hun opvatting niet goed vertegenwoordigd is.”

Van de filosofen aan de VU kent Longino alleen het werk van Hans Radder. “Ik kijk ernaar uit om de anderen te ontmoeten en met ze in discussie te gaan.”  Maandag houdt ze voorafgaand aan de Dies-viering een korte lezing over haar werk, op een symposium aan de faculteit Wijsbegeerte over wetenschap, gender en waarden.

Reageren?

Houd je bij het onderwerp, en toon respect: commerciële uitingen, smaad, schelden en discrimineren zijn niet toegestaan. Reacties met url’s erin worden vaak aangezien voor spam en dan verwijderd. De redactie gaat niet in discussie over verwijderde reacties.

Velden met een * zijn verplicht
** je e-mailadres wordt niet gepubliceerd en delen we niet met derden. We gebruiken het alleen als we contact met je zouden willen opnemen over je reactie. Zie ook ons privacybeleid.