Onder het Zoomen en schrijven door, met een constant boeiend decor, (de oogst van vandaag: een muitende kat, de partner voor wie ik bewust geen bijvoeglijk naamwoord zet en het krijsende kind) vang ik ook nog wat op over de toeslagenaffaire. Steeds spreken we over het falen van het systeem. Degenen die ter verantwoording worden geroepen, de hoogst zichtbare, politiek machtige personen, verschuilen zich achter dit systeem, de regels, de complexiteit, hun voorgangers en maken stelselmatig hun rol klein. Iedereen is schuldig, of dader binnen het systeem. De betrokken instituties maken onderdeel uit van het systeem, zoals de Belastingdienst, de banken, de staat. Abstracte begrippen, zonder gevoel of gezicht. ‘Rechtspersoonlijkheid’ van instellingen is een kunstmatig juridisch construct.

Systemen en instituties hebben geen menselijke eigenschappen, kunnen niet etnisch profileren, niet wegkijken, niet liegen. Mensen kunnen dat wél. Iemand ontwierp de hardvochtige wet, de fraude-indicatoren, iemand weigerde de toeslagen, bestempelde mensen als fraudeurs en had geen oog voor de schrijnende uitwerking, iemand sprak recht en benutte de speelruimte binnen het wettelijk kader om mensen te beschermen niet. Er is sprake van falend handelen door mensen.

Zolang we blijven wijzen op het systeem en het handelen afwentelen op instituties, neemt geen mens verantwoordelijkheid

In een rechtsstaat behoort de burger beschermd te worden tegen de overheid en niet andersom. Zolang we blijven wijzen op het systeem en het handelen afwentelen op instituties, neemt geen mens verantwoordelijkheid. En juist dat is wat slachtoffers en burgers die geloof willen blijven houden in de rechtsstaat als eerste nodig hebben. Erkenning van de fouten en het aangedane leed, compassie van echte mensen. Wanneer intelligente gestudeerde mensen geen hart hebben, zijn ze net zo koud als instituties. Er is character nodig, true education. Want “character and moral development are necessary to give the critical intellect humane purposes.”

Op naar true education. Dat blijkt nog niet zo eenvoudig. Ondertussen ontvang ik een appje van een collega die wanhopig probeert zijn dochter van acht achter de computer voor thuisonderwijs te krijgen: “Mensen die in de media beweren dat thuisonderwijs geven een cadeautje is, moet je niet serieus nemen. Het is de hel.”

‘Intelligence is not enough. Intelligence plus character, that is the goal of true education.’
Martin Luther King