Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
29 maart 2024

Wetenschap
& Onderwijs

Forse subsidie voor onderzoek naar morele waarden en vrije markt

2,2 Miljoen euro hebben ze binnengehaald met hun plan om onderzoek te gaan doen naar de morele vragen over de vrije markt. VU-filosoof Govert Buijs is een van de initiatiefnemers. Hij gaat samenwerken met economen, econometristen en theologen en collega-filosofen van de VU, de Universiteit Tilburg, de Erasmusuniversiteit in Rotterdam en de Radbouduniversiteit in Nijmegen.

Het overheersende beeld bij de term vrije markt is niet bepaald ethisch, maar gaat eerder over graaiende bankiers en bedrijven die ten koste van alles winst willen maken. Is markt en ethiek geen onoverbrugbare tegenstelling?

“Als je kijkt naar de oorsprong van de ideeën over de vrije markt, natuurlijk bij Adam Smith (1723-1790), maar al daarvoor bij de Middeleeuwse gildes dan zaten daar heel veel idealen in. Over samenwerking bijvoorbeeld. Die idealen hebben in de loop van de geschiedenis een belangrijke rol gespeeld maar zijn ook vaak flink ontspoord. Dat gebeurt bijvoorbeeld als we denken dat de markt een zelfregulerend systeem is, waarin alles vanzelf wel goed komt als we het op zijn beloop laten. Dat systeemdenken speelde een belangrijke rol bij de sociale misstanden in de negentiende eeuw, maar je vindt het ook in onze tijd.  In het denken over de homo economicus bijvoorbeeld, de mens die alleen uit is op zijn eigen winst.

Moet het beeld van de homo economicus op de schop?

“ Ja, het was misschien een handig model voor economen en sociologen om mee te werken, omdat het simpel is, maar in de praktijk is het veel te beperkt. Bovendien wordt het een self-fullfilling prophecy: als je de hele economie inricht met het uitgangspunt dat mensen alleen maar uit zijn op maximale winst voor zichzelf, dan zullen mensen zich ook zo gaan gedragen. Dat hebben we gezien in de bankierswereld.

“Maar dat  uitgangspunt is voor niemand optimaal: niet voor de bedrijven, niet voor de mensen die er werken en niet voor de samenleving als geheel. Mijn collega’s hebben bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar narcistische leiders. Ze hebben gekeken in hoeverre de mate van narcisme van een leider van invloed is op bedrijfsresultaten. Dan zie je dat een beetje narcisme wel goed is, maar er komt al vrij snel een omslagpunt:  bedrijven met een narcistische leider doen het slechter dan bedrijven met een leider die meer op samenwerking is gericht.” 

Toch gaat het klassieke marktdenken ervan uit dat als iedereen zijn eigen belang behartigt je de optimale samenleving krijgt.

“De optimale samenleving is te smal gedefinieerd als je alleen maar kijkt naar inkomsten, zoals dat lang gedaan is in het BNP (Bruto Nationaal Product) dat gold als maat voor het economisch succes van een land. Wij gaan op zoek naar een breder meetinstrument waarin je ook dingen als geluk en kwaliteit van leven meeneemt. De econometristen die meedoen in het onderzoek gaan proberen dat in een meetmodel te stoppen.

Gaan economen luisteren naar wat een filosoof te vertellen heeft over de markt?

“Het gaat er niet om dat de een wat zegt en de ander moet luisteren maar juist om de uitwisseling, het gesprek. De bankencrisis laat heel duidelijk zien dat er een bredere benadering en een breed gesprek nodig is. Het interessante is ook dat binnen de economische wetenschap al volop een transformatie gaande is, bijvoorbeeld in de opkomst van behavioral economics. Wij hebben als mensen vanuit verschillende disciplines dit onderzoeksvoorstel heel bewust samen geschreven, we kenden elkaar en werkten incidenteel samen, maar hadden het besef dat dit een belangrijk thema is, waar we samen echt verder in kunnen komen.

 Hoe zien jullie dat dan voor je, een ethische vrije markt?

Dat gaan we onderzoeken. We gaan op zoek naar manieren waarop de markt kan bijdragen aan menselijke bloei en ontwikkeling. Zelf zal ik me richten op het historische deel. Ik ga onder meer kijken naar de gildes en naar latere denkers over de vrije markt: welke inzichten kunnen ons nu nog inspireren? Mijn collega’s kijken onder meer naar de morele kwaliteiten van succesvolle leiders, we gaan kijken naar maatschappelijk betrokken ondernemerschap. Het zijn allemaal manieren om te komen tot een nieuw model. We willen niet af van de markt, want die heeft ons heel veel gebracht, welvaart en efficiëntie bijvoorbeeld, maar die nieuwe uitgangspunten zijn echt nodig.”

De wetenschappers krijgen een zogeheten John Templeton Grant van 2,2 miljoen euro. John Templeton (1912-2008) was een Amerikaanse investeerder, die rijk is geworden in de beurshandel na de Tweede Wereldoorlog. Hij richtte een fonds op dat onder meer wetenschap over grote maatschappelijke vragen financiert.

 

 

Reageren?

Houd je bij het onderwerp, en toon respect: commerciële uitingen, smaad, schelden en discrimineren zijn niet toegestaan. Reacties met url’s erin worden vaak aangezien voor spam en dan verwijderd. De redactie gaat niet in discussie over verwijderde reacties.

Velden met een * zijn verplicht
** je e-mailadres wordt niet gepubliceerd en delen we niet met derden. We gebruiken het alleen als we contact met je zouden willen opnemen over je reactie. Zie ook ons privacybeleid.